Jak rozpoznać oszustwa finansowe w dobie deep fakeów?

Wyobraź sobie taki scenariusz…

Odbierasz telefon od swojego szefa z pilną prośbą o przelew. Albo widzisz na ekranie zapłakaną twarz kogoś z rodziny, kto błaga o pomoc finansową. Głos i obraz nie pozostawiają wątpliwości – to oni. Tyle że to nieprawda. Tak działają oszustwa finansowe z użyciem technologii deepfake, które stają się poważnym zagrożeniem nie tylko dla firm, ale dla każdego z nas.

Czym jest technologia deepfake i jak służy do wyłudzeń?

Deepfake to zaawansowana technika manipulacji, która przy pomocy sztucznej inteligencji pozwala tworzyć niezwykle realistyczne, ale całkowicie fałszywe nagrania audio i wideo. Umożliwia „wklejenie” twarzy jednej osoby na ciało drugiej, a także idealne sklonowanie jej głosu. Technologia, która zaczynała jako ciekawostka w branży filmowej i źródło internetowych memów, dziś stała się potężnym narzędziem w rękach cyberprzestępców.

🔍 Jak to działa?

U podstaw technologii deepfake leżą najczęściej sieci GAN (Generative Adversarial Networks). Jedna sieć – generator – tworzy fałszywy obraz lub dźwięk, druga – dyskryminator – ocenia jego autentyczność. Obie uczą się wzajemnie w tysięcznych iteracjach, aż efekt końcowy staje się niemal nieodróżnialny od oryginału.

Skalę zagrożenia pokazuje głośna sprawa z Hongkongu, gdzie pracownik przelał ponad 25 milionów dolarów po udziale w wideokonferencji. BBC donosi, że widział na niej swoich przełożonych, w tym dyrektora finansowego. W rzeczywistości był jedynym prawdziwym uczestnikiem – pozostałe postacie, ich głosy i tło były w całości wygenerowane przez AI.

Równie niebezpieczne są ataki wyłącznie głosowe, czyli tak zwany vishing (voice phishing). Oszuści, dysponując nawet krótką próbką głosu z mediów społecznościowych, są w stanie sklonować go i zadzwonić z dramatyczną prośbą, podszywając się pod członka rodziny lub szefa wymagającego natychmiastowej dyskrecji.

Jakie cechy obrazu wideo zdradzają fałszerstwo?

Nawet najbardziej zaawansowany deepfake to wciąż tylko cyfrowa maska. Zwróć uwagę na detale, które psują iluzję:

• Nienaturalna mimika i ruchy – twarz jest zbyt gładka, niemal woskowa, a mimika nie nadąża za słowami.
• Martwe oczy – oczy nie mrugają naturalnie, nie pokazują emocji, a spojrzenie bywa nieobecne.
• Niespójność emocjonalna – jeśli ktoś mówi o tragedii z beznamiętną twarzą, to powód do alarmu.
• Artefakty i oświetlenie – przy krawędziach twarzy lub włosów mogą pojawiać się rozmycia, migotanie pikseli czy niepasujące światło.

Twoja intuicja to najlepszy detektor. Jeśli coś wydaje Ci się niepokojące – przerwij rozmowę i potwierdź tożsamość przez znany, bezpieczny kanał.

Na co zwrócić uwagę w głosie, by rozpoznać deepfake audio?

• Brak oddechu i pauz – głos płynie jednostajnie, bez naturalnych zawahań czy westchnień.
• Płaska intonacja – emocje brzmią sztucznie, akcenty są dziwnie rozłożone.
• Idealna cisza w tle – rozmowy bez szumów, odgłosów tła czy echa brzmią podejrzanie nienaturalnie.

Jak skutecznie zweryfikować tożsamość rozmówcy?

1. Zadaj pytanie kontrolne – zapytaj o coś, co znacie tylko wy, np. wspomnienie z wakacji lub szkolne przezwisko. Czegoś takiego nie da się znaleźć w sieci.
2. Ustalcie słowo bezpieczeństwa (safeword) – nietypowe hasło używane tylko w nagłych sytuacjach. Jeśli rozmówca go nie zna, natychmiast się rozłącz.
3. Przerwij i oddzwoń – najskuteczniejszy sposób. Zadzwoń do tej osoby samodzielnie na znany numer zapisany w kontaktach.

Jak chronić finanse firmy przed atakiem „na prezesa”?

• Wprowadź politykę podwójnej autoryzacji – każde polecenie przelewu powyżej określonej kwoty powinno być potwierdzane przez drugą osobę innym kanałem.
• Stwórz bezpieczny kanał potwierdzeń – ustal, że dyspozycje finansowe są wydawane tylko przez autoryzowane komunikatory.
• Buduj kulturę świadomości – pracownik musi mieć prawo powiedzieć: „chwileczkę, muszę to sprawdzić” – nawet jeśli rozmawia z rzekomym prezesem.

Jak chronić prywatne finanse i nie dać się oszukać „na wnuczka”?

• Stwórz w głowie „profil behawioralny” bliskich – czy ta osoba naprawdę tak by mówiła? Czy prosiłaby o pieniądze w ten sposób?
• Dbaj o cyfrową higienę – ogranicz liczbę udostępnianych publicznie nagrań głosu, zdjęć i informacji w social mediach.

Czy istnieją skuteczne narzędzia do wykrywania deepfake?

Na rynku istnieją rozwiązania takie jak Microsoft Video Authenticator czy Sensity AI, które analizują nagrania pod kątem manipulacji. Jednak ich skuteczność jest ograniczona – nie radzą sobie z zaawansowanymi lub nowymi technikami fałszowania.

Najlepszą bronią wciąż pozostaje zdrowy rozsądek – pytania kontrolne, zachowanie czujności, oddzwonienie. Ludzka inteligencja nadal skutecznie wygrywa z AI.

📥 Checklista Anty-Deepfake

Jakie są realne przykłady oszustw z użyciem deepfake?

Poza wspomnianym przypadkiem w Hongkongu, głośnym echem odbiła się sprawa ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich, gdzie oszuści wykorzystali sklonowany głos dyrektora banku do zlecenia przelewu na 35 milionów dolarów. Źródło: Forbes.

W Polsce pojawiły się fałszywe reklamy rzekomych platform inwestycyjnych, wykorzystujące głos i wizerunek znanych osób – np. prezesa NBP Adama Glapińskiego – zachęcających do inwestycji. Wszystko generowane przez AI bez ich zgody.

Dlaczego dajemy się nabrać i jaka jest przyszłość zagrożenia?

Oszuści rozumieją psychologię lepiej niż nam się wydaje. Ich metody opierają się na kilku mechanizmach:

• Hijacking emocjonalny – silne emocje (strach, presja, miłość) wyłączają racjonalne myślenie.
• Błąd poznawczy autorytetu – łatwiej wierzymy osobom z autorytetem (szef, policjant, lekarz).
• Presja czasu – „działaj teraz!”, „to ostatnia szansa!”, „nie mów nikomu!”

Technologia staje się coraz bardziej dostępna i precyzyjna. W niedalekiej przyszłości możliwe będą rozmowy wideo w czasie rzeczywistym, z twarzą i głosem kogoś, kogo znamy – całkowicie wygenerowane przez AI.

🛡️ Systemowa prewencja

Na poziomie globalnym trwają prace nad rozwiązaniami takimi jak C2PA (Coalition for Content Provenance and Authenticity), które wprowadzą cyfrowe znaki wodne do treści multimedialnych. Firmy, m.in. Adobe, Microsoft i Google, pracują nad standardami weryfikacji autentyczności wideo.

Gdzie szukać pomocy, gdy dojdzie do oszustwa?

PLAN AWARYJNY – GDY STRACIŁEŚ PIENIĄDZE

1. BANK – natychmiast zadzwoń na infolinię swojego banku i zażądaj zablokowania transakcji. W przypadku płatności kartą powołaj się na chargeback.
2. POLICJA – zgłoś sprawę w lokalnej jednostce lub do wydziału ds. cyberprzestępczości.
3. CSIRT NASK – zgłoś incydent przez stronę. To zespół reagowania na incydenty bezpieczeństwa.
4. DOWODY – zabezpiecz zrzuty ekranu, nagrania, dane transakcji i przekaz je służbom.

📌 FAQ – Najczęściej zadawane pytania

Aktualizacja artykułu: 14 czerwca 2025 r.
Autor: Jacek Grudniewski

Kontakt za pośrednictwem LinkedIn:
https://www.linkedin.com/in/jacekgrudniewski/

Niniejszy artykuł ma wyłącznie charakter informacyjny i nie jest poradą finansową, prawną ani rekomendacją inwestycyjną w rozumieniu odpowiednich przepisów prawa. Pamiętaj, że wszelkie decyzje podejmujesz na własne ryzyko, świadom możliwości utraty kapitału, a prezentowane treści nie uwzględniają Twojej indywidualnej sytuacji finansowej. Zawsze skonsultuj się z licencjonowanym specjalistą (np. ekspertem finansowym, licencjonowanym doradcą inwestycyjnym lub prawnikiem) przed podjęciem jakichkolwiek działań mających skutki finansowe lub prawne. Chociaż dokładam starań o rzetelność informacji, nie mogę zagwarantować ich pełnej dokładności ani aktualności i nie ponoszę odpowiedzialności za skutki decyzji podjętych na ich podstawie. Artykuł może zawierać linki afiliacyjne, które wspierają rozwój tej strony, nie generując dla Ciebie żadnych dodatkowych kosztów.